بررسی آمارهای پولی در بهمن۱۴۰۰ نشان می‌دهد موتور اصلی چاپ پول تغییر کرده است. در سال۹۹ عامل اصلی رشد پایه پولی، افزایش خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی بود؛ اما در سال گذشته، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی عامل اصلی رشد پایه پولی شده است. میزان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در بهمن‌ماه به رقم ۱۸۶هزار میلیارد تومان رسیده است.
 

بانک‌مرکزی در گزارشی اطلاعات پولی و بانکی مربوط به بهمن‌ماه سال 1400 را منتشر کرد. این اطلاعات حاوی داده‌‌‌های اقتصادی کلان کشور و تصویری کلی از وضعیت نقدینگی، پایه پولی و جزئیات آمارهای بانکی کلان کشور است. براساس این گزارش، در حالی که پایه پولی در پایان بهمن 1400 از سطح 580‌هزار میلیارد تومان عبور کرده، محل رشد پایه پولی از کانال افزایش خالص دارایی‌‌‌های خارجی بانک‌مرکزی به مطالبات بانک‌مرکزی از بانک‌ها منتقل شده است. بر این اساس، در حالی که از ابتدای سال 1400 تا پایان بهمن‌ماه دارایی‌‌‌های خارجی بانک‌مرکزی تنها 5/ 7‌درصد افزایش یافته، بدهی‌‌‌ بانک‌ها به بانک‌مرکزی شاهد افزایش 8/ 58درصدی بوده است. آمارهای موجود در گزارش منتشرشده از سوی بانک‌مرکزی اطلاعات جزئیات نقدینگی را نیز شامل می‌شود. بر این اساس حجم پول در پایان بهمن 1400 به سطح 916‌هزار میلیارد تومانی رسید که از رشد 6/ 32درصدی این متغیر نسبت به آغاز سال 1400 حکایت دارد. در همین دوره شبه‌پول 1/ 33‌درصد افزایش یافت و به حدود 3708‌هزار میلیارد تومان رسید.

تصویر آمارهای پولی در میانه زمستان
روز گذشته، بانک‌مرکزی اطلاعات مربوط به آمارهای اقتصادی در پایان بهمن 1400 را منتشر کرد. طبق گزارش روابط‌عمومی بانک‌مرکزی، گزیده آمار‌های اقتصادی شامل جدیدترین اطلاعات و آمارهای اقتصادی در بخش‌‌‌های پولی و بانکی، تراز پرداخت‌‌‌ها و بازار سرمایه است. در این گزارش بخش پولی و بانکی مورد بررسی قرار می‌گیرد. بخش پولی و بانکی خلاصه دارایی‌‌‌ها و بدهی‌‌‌های سیستم بانکی اعم از بانک‌مرکزی، بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی، بانک‌های تجاری، بانک‌های تخصصی و بانک‌های غیردولتی و موسسات اعتباری غیربانکی و نیز شامل ارقام عمده پولی و اعتباری و تسهیلات اعتباری بانک‌ها و موسسات اعتباری به تفکیک عقود اسلامی است. علاوه بر این اطلاعات مربوط به پایه پولی، نقدینگی و اجزای آنها در این گزارش به تفکیک آمده و گویای تغییرات مهمی است.

تغییر موتور چاپ پول
آمارهای پولی و بانکی اطلاعات مربوط به مانده برخی از متغیرهای عمده پولی و اعتباری را در خود گنجانده است. بررسی آمار تغییرات پایه پولی و جزئیات آن حاکی از آن است که محل افزایش پایه پولی در سال گذشته شاهد تغییر بوده و از کانال افزایش خالص دارایی‌‌‌های خارجی بانک‌مرکزی به کانال مطالبات بانک‌مرکزی از بانک‌ها منتقل شده است. بر این اساس از ابتدای سال 1400 تا پایان بهمن‌ماه حجم پایه پولی بیش از 120‌هزار میلیارد تومان افزایش را تجربه کرده و از سطح 459‌هزار میلیارد تومان به 580‌هزار میلیارد تومان رسیده است. این افزایش معادل رشد 6/ 26درصدی در 11ماه ابتدایی سال 1400 است. از این میزان بیش 35‌هزار میلیارد تومان مربوط به افزایش خالص دارایی‌‌‌های بانک‌مرکزی بوده و حدود 69‌هزار میلیارد تومان از محل افزایش بدهی بانک‌ها به بانک‌مرکزی افزایش یافته است.

این در حالی است که در سال‌های اخیر بازگشت تحریم‌‌‌ها و محدودیت‌های دولت در دسترسی به درآمدهای خود موجب شد مجوزهایی به دولت داده شود تا سهم صندوق توسعه را از درآمدهای نفتی کاهش دهد و از این محل درآمدهای کاهش‌یافته خود را جبران کند. همین مساله موجب شد تا خالص خرید دارایی‌‌‌های خارجی بانک‌مرکزی و تبدیل آن به ریال در سال‌های اخیر افزایش داشته باشد. از آنجا که بیشتر این دارایی‌‌‌ها به دلیل تحریم‌‌‌ها در دسترس بانک‌مرکزی نبود، بانک‌مرکزی قدرت کنترل این متغیر و خنثی کردن این افزایش دارایی‌‌‌های خارجی را نداشت. همین امر باعث تشدید آثار پولی افزایش دارایی‌‌‌های خارجی بانک‌مرکزی شد. به بیان دیگر از سال 97 تا انتهای سال 99 و با توجه به ازسرگیری تحریم‌‌‌ها، رشد خالص دارایی‌‌‌های خارجی بانک‌مرکزی مهم‌ترین عامل رشد پایه پولی بوده است.

داده‌‌‌های گزارش اخیر نشان می‌دهد که از ابتدای سال 1400 تا پایان بهمن‌ماه این مسیر تغییر کرده است و موتور چاپ پول از کانال دیگری تغذیه می‌شود. با توجه به سیاست جدیدی که در سال 1400 دولت برای تامین کسری بودجه خود به‌کار گرفت و به منابع بانک‌های کشور متوسل شد، این بانک‌ها با کمبود منابع مواجه شدند و برای تامین منابع موردنیاز خود از بانک‌مرکزی استقراض کردند. این مساله پیش از این در سخنان برخی از مسوولان سابق بانک‌مرکزی منعکس شده بود و از رسیدن حجم اضافه‌‌‌برداشت و ریپوی بانک‌ها به سطح 200‌هزار میلیارد تومان خبر می‌‌‌داد.

نقدینگی در میانه بهمن
بخش دیگر گزارش بانک‌مرکزی به بررسی نقدینگی و ترکیبات آن پرداخته است. بر این اساس در حالی که پایه پولی رشد نقطه‌‌‌به نقطه‌‌‌ای معادل 2/ 33‌درصد را به ثبت رسانده بود، نقدینگی در مدت مشابه 7/ 39‌درصد افزایش یافته و از سطح 3309‌هزار میلیارد تومان در بهمن 99 به بیش از 4624‌هزار میلیارد تومان در بهمن 1400 رسیده است. از سوی دیگر رشد نقدینگی در 11ماه سال گذشته 33‌درصد به ثبت رسید. بانک‌مرکزی در این گزارش متذکر شده است که 6/ 2‌درصد از رشد 33درصدی نقدینگی در 11ماه سال 1400 مربوط به اضافه‌شدن اطلاعات خلاصه دفتر کل دارایی‌ها و بدهی‌های بانک مهراقتصاد به اطلاعات خلاصه دفتر کل دارایی‌ها و بدهی‌های بانک‌سپه بوده است که این امر صرفا ناشی از افزایش پوشش آماری بوده و آثار پولی و تورمی برجای نمی‌‌‌گذارد. این اقدام به‌واسطه ادغام بانک‌های متعلق به نیروهای مسلح در بانک‌سپه صورت پذیرفته است.

اجزای نقدینگی و تغییرات آنها
نقدینگی دارای جزئیاتی است و از دو بخش اصلی پول و شبه‌پول تشکیل شده است. پول در واقع همان اسکناس و مسکوکات در دست مردم و سپرده‌‌‌های آنها در حساب‌‌‌های دیداری است. دیگر جزء اصلی تشکیل‌دهنده نقدینگی شبه‌پول است. شبه‌پول نوعی از سپرده‌‌‌های مدت‌‌‌دار است که امکان نقد شدن و هزینه‌کردن آن به‌آسانی مقدور نیست. از نمونه‌های شبه‌پول می‌‌‌توان به سپرده‌‌‌های بلندمدت اشاره کرد.

گزارش بانک‌مرکزی نشان می‌دهد که در پایان بهمن‌ماه سال 1400 حجم پول نسبت به آغاز همان سال 6/ 32‌درصد افزایش یافت و از سطح 691‌هزار میلیارد تومان به حدود 916هزار میلیارد تومان رسید؛ این در حالی است که رشد نقطه به نقطه نقدینگی در بهمن 1400 بالاتر از سطح 40‌درصد و معادل 5/ 40‌درصد به ثبت رسید. آمارهای مربوط به پول حاکی از آن است که در 11ماه سال 1400، سهم پول از کل نقدینگی 1/ 0درصد کاهش یافته و از 9/ 19‌درصد در اسفند 99 به 8/ 19‌درصد در بهمن 1400 رسیده است.

بخش دیگر گزارش بانک‌مرکزی اطلاعات مربوط به شبه‌پول را به همراه جزئیات آن ذکر کرده است. بر این اساس شبه‌پول از اسفند 99 تا بهمن 1400 شاهد رشد 1/ 33درصدی بوده و از سطح 2785‌هزار میلیارد تومان به بیش از 3707‌هزار میلیارد تومان رسیده است. از سوی دیگر رشد 12ماهه این متغیر 5/ 39‌درصد به ثبت رسیده است. آمارها حاکی از آن است که شبه‌پول در 11ماه ابتدایی سال 1400 سهم خود از نقدینگی را افزایش داده و از سطح 1/ 80درصدی در اسفند 99 به 2/ 80‌درصد در بهمن 1400 رسیده است. ترکیب شبه‌پول نیز حاکی از آن است که در بهمن 1400، 1/ 6‌درصد از کل نقدینگی سهم سپرده‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه پس‌‌‌انداز بوده است. از سوی دیگر سپرده‌‌‌های کوتاه‌مدت با 29‌درصد عمده‌‌‌ترین سهم را از نقدینگی داشته است. سپرده‌‌‌های یکساله و دوساله نیز به ترتیب 1/ 23 و 4/ 19‌درصد از کل حجم نقدینگی را به خود اختصاص داده‌‌‌اند.