اتحادیه اروپا، ایالات متحده و چین در سال‌های اخیر تلاش‌های خود را برای ایجاد روابط اقتصادی، سیاسی و امنیتی در آفریقا افزایش داده‌اند و رقابت بین این سه قدرت بزرگ جهانی در سال‌های آینده تشدید خواهد شد.
مرکز پژوهش‌های اتاق ایران با انتشار گزارش «اقتصاد آفریقا؛ وضعیت موجود و چشم‌انداز پیش رو» به بررسی برخی از شاخص‌های مهم در قاره آفریقا از جمله فقر و نابرابری، امنیت غذایی، تغییرات اقلیمی و همچنین استراتژی کلان 2063 و چشم‌انداز اقتصادی این قاره پرداخته است. همچنین نقش آفریقا در محاسبات ژئواکونومیک قدرت‌هایی نظیر اتحادیه اروپا، ایالات متحده، چین، روسیه، ژاپن، هند، ترکیه، امارات و عربستان سعودی به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.
مهم‌ترین نکات مطرح شده در این گزارش
رشد جمعیت در آفریقا بیش از دو برابر میانگین جهانی است و جوان‌ترین قاره است. رشد جمعیت آفریقا باعث بزرگ شدن بازار مصرف قاره شده است. تا سال 2050، جمعیت آفریقا به 5.2 میلیارد نفر رشد خواهد کرد و تا سال 2060، طبقه متوسط آفریقا به 1.1 میلیارد نفر خواهد رسید. آفریقا، به‌جز آفریقای جنوبی و کشورهای شمال آفریقا، بیشتر شامل کشورهایی است که به عنوان توسعه‌نیافته شناخته می‌شوند. اقتصاد آفریقا عمدتاً بر کشاورزی تکیه دارد و استفاده از منابع طبیعی برای تولید صورت می‌گیرد. کشاورزی معیشتی در آفریقا همچنان بیش از ۶۰ درصد جمعیت را در برمی‌گیرد. آفریقا در کل تنها ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل می‌دهد. با امکان توسعه، آفریقا می‌تواند یک منبع رشد اقتصادی برای جهان باشد؛ اما در غیر این صورت، می‌تواند عوامل ناپایداری اقتصاد جهانی را تشدید کند.
دستور کار «2063: آفریقایی که ما می‌خواهیم»، یک برنامه جمعی برای مبارزه با فقر و توسعه منطقه‌ای در آفریقا است. هدف اصلی این دستور کار، تبدیل آفریقا به یک قدرت جهانی در آینده‌ای نزدیک است. در حال حاضر، آفریقا 17% از جمعیت جهان را شامل می‌شود، اما تنها 2.9% از تولید جهانی و 2.6% از تجارت جهانی را تشکیل می‌دهد. تجارت بین آفریقایی نیز در حال افزایش است. نهادهای اقتصادی مهم آفریقا شامل جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (ECOWAS) و منطقه تجارت آزاد قاره آفریقا است. در سال 2023، منطقه شمال آفریقا و زیر صحرای آفریقا رشدی 3.2% خواهند داشت، اما برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که اقتصادهای آفریقا در سال 2023 با دوران پرتلاطمی مواجه خواهند شد.
اتحادیه اروپا، ایالات متحده و چین در سال‌های اخیر تلاش‌های خود را برای ایجاد روابط اقتصادی، سیاسی و امنیتی در آفریقا افزایش داده‌اند و رقابت بین این سه قدرت بزرگ جهانی در سال‌های آینده تشدید خواهد شد.
نقش آفریقا در محاسبات ژئواکونومیک قدرت‌ها
· اتحادیه اروپا دارای موقعیت برتری در میان سرمایه‌گذاران بین‌المللی در آفریقا است و احتمالاً این موقعیت را حفظ خواهد کرد. تجارت اتحادیه اروپا با کشورهای شمال آفریقا به وسیله موافقت‌نامه‌های دوجانبه تجارت آزاد تنظیم شده است، که سبب افزایش صادرات اتحادیه اروپا به این کشورها شده است. همچنین، وجود موافقت‌نامه‌های دیگری نیز در شکل‌دهی به روابط تجاری اتحادیه اروپا و آفریقا نقش دارد. رهبران اتحادیه اروپا و اتحادیه آفریقا (AU) در ششمین اجلاس سران آفریقا و اروپا، در مورد اصول مشارکت جدید و چشم‌انداز مشترک برای سال 2030 به توافق رسیدند.
· ایالات متحده نیز استراتژی جدیدی برای توسعه روابط با آفریقا دارد و امیدوار است روابط خود را با این قاره تقویت کند.
· چین با رویکرد کمربند - جاده و سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در آفریقا، نفوذ خود را در این قاره گسترش می‌دهد. چین بزرگ‌ترین طلبکار دوجانبه جهان است و بانک‌های صادرات و واردات چین در ارائه وام به آفریقا نقش مهمی داشته‌اند. چین در حال تغییر تمرکز از دولت‌ها به مؤسسات مالی آفریقایی است و با افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم و تقویت واردات از آفریقا همکاری زنجیره تأمین را تقویت می‌کند. رابطه چین با آفریقا منافع سیاسی نیز دارد و باعث کاهش تعداد کشورهایی شده است که تایوان را به رسمیت می‌شناسند. چین تمرکز استراتژیک خود را بر کشورهای اطراف آفریقا قرار داده و پایگاه نظامی در جیبوتی تأسیس کرده است.
· روسیه نیز تلاش‌هایی برای افزایش نفوذ در آفریقا داشته است، اما موانعی مانند تحریم‌های بین‌المللی و جنگ در اوکراین ممکن است این تلاش‌ها را محدود کند.
· عربستان سعودی تحقق هابی لجستیک بین اروپا و آفریقا و رقابت با دیگر کشورها را در آفریقا دنبال می‌کند.
متن کامل گزارش «اقتصاد آفریقا؛ وضعیت موجود و چشم‌انداز پیش رو» را اینجا بخوانید.
