تحول بازرگانی با هوش مصنوعی
هوش مصنوعی در حال بازآفرینی بنیادین اقتصاد جهانی است. این فناوری، همانند نوآوری‌های بزرگ گذشته نظیر برق یا اینترنت، پتانسیل دگرگون کردن شیوه تولید، مبادله و مصرف کالا و خدمات را دارد. با این حال، آینده و تاثیرات آن هنوز مبهم است. ظهور هوش مصنوعی پرسش‌های مهمی را درباره نقش آینده تجارت در حمایت از رشد فراگیر مطرح می‌کند؛ چرا که هوش مصنوعی می‌تواند هم محرک نوآوری و رشد اقتصادی باشد و هم شکاف‌های اقتصادی و فناوری موجود را عمیق‌تر کند.
گزارش جامع سال ۲۰۲۵ سازمان تجارت جهانی رابطه پیچیده و رو به رشد میان هوش مصنوعی و تجارت بین‌الملل را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه این دو نیرو می‌توانند به رشد فراگیر شکل دهند. پیام اصلی این گزارش این است که هوش مصنوعی می‌تواند نیروی محرک رشد فراگیر مبتنی بر تجارت باشد؛ رشدی که نه تنها فرصت‌های بازار را گسترش می‌دهد، بلکه تضمین می‌کند که منافع حاصل از تجارت به صورت عادلانه در میان اقتصادها و جوامع توزیع شود. با این حال، دستیابی به این هدف تنها در صورتی امکان‌پذیر است که کشورها سیاست‌های مناسب را در پیش بگیرند و برای جلوگیری از چندپارگی قوانین اقتصاد دیجیتال با یکدیگر همکاری کنند. یک سیستم تجاری چندجانبه که بر پایه قوانین استوار است و سازمان تجارت جهانی در مرکز آن قرار دارد، برای تضمین توزیع گسترده مزایای هوش مصنوعی ضروری است. این سازمان می‌تواند به عنوان بستری برای همکاری و تدوین قوانین مشترک عمل کند تا همه کشورها بتوانند از فرصت‌های بی‌نظیر هوش مصنوعی بهره‌مند شوند.
بر اساس تازه‌ترین گزارش این نهاد بین‌المللی، هوش مصنوعی با سیاستگذاری‌های صحیح، پتانسیل افزایش ۴۰ درصدی ارزش تجارت بین‌المللی کالا و خدمات را تا سال ۲۰۴۰ دارد. این رشد قابل‌توجه، نتیجه افزایش بهره‌وری و کاهش چشم‌گیر هزینه‌های تجاری خواهد بود. با این حال، این گزارش تاکید می‌کند که برای توزیع عادلانه منافع هوش مصنوعی و تضمین رشد فراگیر، دولت‌ها باید سه سیاست کلیدی را دنبال کنند: پر کردن شکاف دیجیتال، سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی کار و حفظ محیط تجاری باز و قابل پیش‌بینی. بدون این اقدامات، مزایای هوش مصنوعی ممکن است به طور ناعادلانه‌ای توزیع شود و به جای کاهش، نابرابری را افزایش دهد.
هوش مصنوعی پتانسیل ایجاد رشدی چشم‌گیر در تجارت و تولید ناخالص داخلی تا سال ۲۰۴۰ را دارد. این گزارش با بررسی سناریوهای مختلف و در نظر گرفتن پیشرفت‌های فناوری و سیاست‌های کشورهای با درآمد کم، متوسط و بالا، پیش‌بینی می‌کند که تجارت جهانی بین ۳۴ تا ۳۷ درصد و تولید ناخالص داخلی جهانی بین ۱۲ تا ۱۳ درصد افزایش یابد. تجارت می‌تواند به عنوان یک نیروی محرک قوی برای رشد فراگیر مبتنی بر هوش مصنوعی عمل کند، زیرا اقتصادها را در دستیابی به کالاهای ضروری برای توسعه هوش مصنوعی، مانند مواد اولیه، نیمه‌رساناها و کالاهای واسطه‌ای، یاری می‌رساند. سازمان تجارت جهانی ارزش تجارت جهانی این کالاها را در سال ۲۰۲۳ برابر با ۲.۳ تریلیون دلار برآورد کرده است.
ظرفیت عظیم
نگوزی اوکونجو ایویلا، مدیرکل سازمان تجارت جهانی، در این باره می‌گوید: «هوش مصنوعی ظرفیت عظیمی برای کاهش هزینه‌های تجاری و افزایش بهره‌وری دارد، اما دسترسی به فناوری‌های هوش مصنوعی و توانایی شرکت در تجارت دیجیتال هنوز بسیار ناعادلانه است.» او افزود: «با ترکیب درست سیاست‌های تجاری، سرمایه‌گذاری و سیاست‌های مکمل، هوش مصنوعی می‌تواند فرصت‌های رشد جدیدی برای تمامی اقتصادها فراهم کند. سازمان تجارت جهانی متعهد است که با ایجاد چارچوب‌های مناسب، از نقش محوری تجارت در بهره‌برداری فراگیر از هوش مصنوعی حمایت کند.» در سناریویی که کشورهای کم‌درآمد و متوسط موفق به کاهش ۵۰ درصدی شکاف زیرساخت‌های دیجیتال خود با کشورهای پردرآمد شوند و هوش مصنوعی را به صورت گسترده‌تر به کار گیرند، پیش‌بینی می‌شود که درآمد آنها به ترتیب ۱۵ و ۱۴ درصد افزایش یابد.
این گزارش تاکید می‌کند که برای بهره‌برداری کامل از هوش مصنوعی، به سیاست‌های تجاری باز و قابل پیش‌بینی نیاز است. این در حالی است که محدودیت‌های تجاری بر کالاهای مرتبط با هوش مصنوعی، از ۱۳۰ مورد در سال ۲۰۱۲ به نزدیک ۵۰۰ مورد در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته است، که بیشتر توسط کشورهای پردرآمد و با درآمد متوسط به بالا اعمال شده است. علاوه بر این، دسترسی به کالاهای لازم برای توسعه هوش مصنوعی هنوز ناعادلانه است؛ به طوری که در برخی کشورهای کم‌درآمد، تعرفه‌ها تا ۴۵ درصد نیز می‌رسد. برای جلوگیری از افزایش نابرابری در داخل کشورها، سرمایه‌گذاری در آموزش و مهارت‌ها و همچنین به‌کارگیری سیاست‌های مناسب بازار کار ضروری است. این اقدامات می‌تواند نیروی کار را برای سازگاری با تغییرات ناشی از هوش مصنوعی آماده کند.
سازمان تجارت جهانی در این گزارش بر نقش مهم خود در تسهیل دسترسی عادلانه به هوش مصنوعی و مزایای آن تاکید می‌کند. این سازمان فضایی را برای کشورهای عضو فراهم کرده تا محدودیت‌های تجاری مرتبط با هوش مصنوعی را بررسی کنند؛ به همین منظور، تاکنون ۸۰ مورد نگرانی تجاری در این زمینه مطرح شده است. علاوه بر این، در چارچوب برنامه کاری تجارت الکترونیکی، گفت‌وگوهای ویژه‌ای درباره هوش مصنوعی و تجارت فراگیر برگزار شده است.این گزارش پیشنهاد می‌کند که تعهدات بیشتر اعضا، مانند گسترش مشارکت در «توافق فناوری اطلاعات» و به‌روزرسانی «توافقنامه عمومی تجارت خدمات»، می‌تواند هوش مصنوعی را فراگیرتر و مقرون‌به‌صرفه‌تر سازد.
نشانه‌های روشن
به گفته اوکونجو، گزارش جدید سازمان تجارت جهانی در حالی منتشر شده است که سیستم تجارت جهانی با شدیدترین اختلالات خود طی ۸۰ سال اخیر مواجه است. با این حال، در میان چالش‌ها و خطرات پیش روی تجارت، رشد و توسعه، نشانه‌های روشنی هم دیده می‌شود و یکی از آنها پتانسیل بی‌نظیر هوش مصنوعی است. او تاکید کرد: «واکنش منفی فعلی نسبت به تجارت، تا حد زیادی نتیجه سرمایه‌گذاری ناکافی در آموزش، ارتقای مهارت‌ها و شبکه‌های حمایتی اجتماعی در سه تا چهار دهه گذشته طی روند جهانی‌سازی است. نباید اجازه دهیم این اشتباه با هوش مصنوعی دوباره تکرار شود.» در پایان باید گفت که آینده هوش مصنوعی و تاثیر آن بر اقتصاد جهانی، به تصمیماتی بستگی دارد که امروز گرفته می‌شوند. اینکه هوش مصنوعی به ابزاری برای رشد و فراگیری اقتصادی تبدیل شود یا شکاف‌ها و نابرابری‌ها را عمیق‌تر کند، به انتخاب‌های فعلی سیاستگذاران وابسته است.
برای استفاده کامل از پتانسیل آن، باید در زیرساخت‌های دیجیتال، مهارت‌های نیروی کار و اکوسیستم‌های رقابتی سرمایه‌گذاری کرد. همچنین، اصلاحات داخلی، همکاری‌های بین‌المللی و نهادهایی که قادر به انطباق با تغییرات سریع فناوری هستند، ضروری است. همه این اقدامات باید با تعهد به باز بودن، فراگیری و رفاه مشترک همراه باشد. سازمان تجارت جهانی می‌تواند نقشی محوری در تضمین این امر ایفا کند که هوش مصنوعی به رشد فراگیر مبتنی بر تجارت کمک کند. این کار نه تنها با پیشبرد تجارت آزاد و وضع قوانین جدید امکان‌پذیر است، بلکه با به‌روزرسانی عملکرد داخلی سازمان، ارتقای شفافیت و هماهنگ‌سازی سیستم‌ها و ایجاد فضایی قابل اعتماد برای همسویی سیاست‌های تجاری با تحول دیجیتال مسوولانه و فراگیر نیز محقق می‌شود.
اکنون لحظه‌ای استراتژیک برای تعیین نحوه تاثیر هوش مصنوعی بر تجارت و رشد اقتصادی فرا رسیده است. با ایجاد چارچوب‌های مناسب، همراه با سرمایه‌گذاری، اصلاحات داخلی و همکاری بین‌المللی، هوش مصنوعی می‌تواند فرصت‌ها را گسترش دهد و سیستم تجارت چندجانبه را تقویت کند. اما بدون اقدامی آگاهانه برای از بین بردن شکاف‌ها، به‌روزرسانی قوانین تجاری و همسویی مقررات، ریسک‌های هوش مصنوعی افزایش می‌یابد و مزایای آن ممکن است تنها در دست عده‌ای محدود باقی بماند.